1975 ve 1979 yılları arasında iktidarı ele geçiren Kızıl Kmer rejiminin, bu kısa dönemdeki uygulamalarıyla, çoğu etnik olarak Kmer toplumundan olmak üzere iki milyona yakın insanın ölümüne sebep olduğu tahmin ediliyor.
Mahkemenin soykırımdan suçlu bulduğu 92 yaşındaki Nuon Chea, Kızıl Kmerlerin lideri Pol Pot’un yardımcısı, 87 yaşındaki Khieu Samphan ise devlet başkanıydı ve daha önce insanlığa karşı suçlardan müebbet hapse mahkum edilmişlerdi.
İki eski Kızıl Kmer lideri Birleşmiş Milletler tarafından desteklenen mahkemede, Kamboçya’da yaşayan Çam Müslümanlarına ve Vietnamlı azınlığa karşı soykırım yapmaktan hüküm giydiler.
Mahkemenin bu kararıyla Kızıl Kmer rejiminin uygulamalarının uluslararası hukuktaki tanımıyla soykırım olduğu ilk kez resmen hükme bağlanmış oldu.
Daha önce insanlığa karşı suçlardan mahkum olmuş olan iki Kızıl Kmer liderine bir kez daha müebbet hapis cezası verildi.
Hakim Nil Nonn kararını Başkent Phnom Penh’deki, Kızıl Kmer rejimi kurbanlarının da dinleyici olarak katıldıkları duruşmada açıkladı.
İki sanık soykırım dışında zorla evlendirme, tecavüz, din ve inanç hürriyetinin ihlali gibi bir çok ek suçtan da hüküm giydiler.
Soykırım hükmü neden önemli?
Kızıl Kmerlerin işledikleri suçlardan uzun bir süredir uluslararası kamuoyunda yaygın bir şekilde “Kamboçya Soykırımı” diye söz ediliyor.
Fakat bu suçların gerçekten uluslararası hukuktaki tanımıyla soykırım kapsamına girip girmediği konusundaki tartışma da sürüyordu.
Kızıl Kmer iktidarı döneminde çok sayıda Çam Müsmülanı ve Vietnam asıllı Kamboçyalı da yaşamını yitirmişti.
Fakat Birleşmiş Milletler’in Soykırım Sözleşmesi’ndeki tanımda bir katliamın soykırım sayılabilmesi için “bir ulusal, etnik, ırksal ya da dini grubu kısmen ya da tamamen yok etme amacı” ile yapılmış olması kriterinden söz ediliyordu.
Tanımla ilgili tartışma da buradan kaynaklanıyordu.
Mahkemede savcılar Kızıl Kmerlerin, yönetimleri sırasında bilhassa bu grupları kısmen ya da tamamen yok etmeye yönelik bir amaçla hareket ettiklerini kanıtlamaya çalıştılar.
Kanıtlardan biri de Pol Pot tarafından 1978 yılında yapılmış bir konuşmaydı. Pol Pot bu konuşmasında Kamboçya’da “tek bir Vietnam tohumu” dahi bulunmadığını söylüyordu. Tarihçiler de birkaç yüz bin kişilik Vietnamlı azınlığın Kızıl Kmer iktidarı sırasında öldürülerek ya da göçe zorlanarak yok edildiğini söylüyorlar.
Çam Müslümanları ise mahkemede yaptıkları tanıklıklarda, bu dönemde kitlesel katliamlara ek olarak dinlerinin ve ibadetlerinin yasaklandığını ve domuz yemeye zorlandıklarını anlattılar.
Bugün verilen soykırım hükmü bu tartışmaya net bir nokta koymayabilir ama Kızıl Kmer rejimi mağdurları açısından sembolik olarak büyük önem taşıyor.
Kızıl Kmerler kimdi?
Pol Pot adıyla bilinen Saloth Sar liderliğindeki Kızıl Kmerler Fransa’da eğitim görmüş bir grup Maocu Kamboçyalının başını çektiği bir siyasi hareketti.
İktidarda olduğu 4 yıl içinde hareket kendine yeterli, sınıfsız bir tarım toplumu yaratma amacıyla kentleri boşalttı, nüfusun tamamını tarım kooperatiflerinde çalışmaya zorladı. Parasız, eğitimsiz, eşitlikçi bir toplum projesini hayata geçirmeye çalıştı.
Bu kapsamda milyonlarca insan ölümüne çalıştırılırken, çöken ekonomiyle birlikte yüz binler de açlıkla karşı karşıya kaldı.
1975 ile 1979 arasında Kızıl Kmerler “halk düşmanı” olarak tanımladıkları aydınlar, azınlıklar, eski hükümet görevlileri ve aileleri gibi farklı grupları işkenceden geçirdiler ya da öldürdüler.
Dönemin yetkilileri tarafından titizlikle kaydı da tutulan bu katliamların ve zulmün boyutları Kızıl Kmer yönetimini 20. yüzyılın en kanlı rejimlerinden biri olarak tarihe geçirdi.
Kızıl Kmer rejimi 1979 yılında Vietnam ordusunun işgaliyle sona erdi. Kaçmayı başaran ve 1997 yılına kadar tutuklanmayan Pol Pot 1998’de ev hapsinde öldü.
Nasıl bir mahkeme?
Davanın görüldüğü Kamboçya Olağanüstü Mahkemeleri 2006 yılında BM’nin desteği ile Kamboçyalı ve uluslararası hakimlerden oluşturuldu.
Şu ana kadar Kızıl Kmer rejiminin işlediği suçlarla ilgili olarak sadece 3 kişiyi yargılayan mahkemenin masrafları ise 300 milyon dolara ulaştı.
2010 yılında Duch adıyla bilinen Kaing Guek Eav adındaki Kızıl Kmer yetkilisi de bu mahkeme tarafından mahkum edilmişti.
Phnom Penh’deki Tuol Sleng işkence merkezinin sorumlusu Duch da müebbet hapse mahkum olmuştu.
Eski Kızıl Kmer Dışişleri Bakanı Ieng Sary ise yargı sürecinde öldü.
Kızıl Kmer rejiminin diğer 4 yetkilisi hakkında da dosyalar var.
Ancak Kamboçya Başbakanı Hun Sen yeni yargılamalar istemediğini açıkça ifade etti ve bu kişilerin yargılanması ihtimali pek görülmüyor.
Kızıl Kmer rejiminde orta kademede bir yetkili olarak yer almış olan Başbakan Hun Sen, Kamboçya halkının artık g